Arketip

Në psikologjinë jungiane, arketipi përfaqëson një strukturë primordiale dhe universale, një model të lashtë që ndodhet në pavetëdijen kolektive të njerëzimit. Janë struktura të trashëguara të psikës, që shërbejnë si model për sjelljen instinktive, reagimet emocionale dhe imagjinatën simbolike. Ato nuk janë kujtime personale apo përvoja individuale, por forma transpersonale, që strukturojnë mënyrën se si individët e perceptojnë dhe përjetojnë botën.

Jungu i përshkroi arketipet si "forma pa përmbajtje", të ngjashme me kallëpe boshe në të cilat derdhen përvojat personale, duke marrë formë të veçantë në ëndrra, fantazi apo mite.

  Etimologjia:

Fjala arketip rrjedh nga greqishtja e vjetër:

• ἀρχή (arkhē) që do të thotë "fillim", "zanafillë", apo "shkak i parë"

• τύπος (typos) që do të thotë "model", "shabllon"
  
  

Jungu e riktheu këtë term klasik në psikologjinë moderne për të shprehur idenë e strukturave të lindura të psikës, të cilat manifestohen përtej kulturave dhe epokave.

Arketipet si parime të lindura dhe organizative

Për Jungun, arketipet janë elemente të rrënjosura biologjikisht në mendjen njerëzore, të krahasueshme me instinktet. Ashtu si kafshët lindin me sjellje të caktuara instinktive, edhe njerëzit lindin me prirje psikike për të reaguar ndaj situatave, roleve dhe simboleve në mënyra të caktuara. Arketipet orientojnë jo vetëm perceptimin, por edhe sjelljen, emocionin dhe imagjinatën.

Megjithëse universale, arketipet shprehen përmes imazheve kulturore të veçanta.
Për shembull, arketipi i Nënës mund të shfaqet si Demetra në mitologjinë greke, Virgjëresha Mari në religjionin e krishterë, apo Gaia në spiritualitetin ekologjik.

Arketipet në pavetëdijen kolektive

Jungu e ndau pavetëdijen personale (që përmban përvoja të harruara apo të shtypura individuale) nga pavetëdija kolektive, ku ndodhen arketipet. Pavetëdija kolektive është një shtresë transpersonale e psikës, e përbashkët për të gjithë njerëzit, pavarësisht prejardhjes apo kulturës.

Arketipet vërehen më qartë në ëndrra, përralla, mitologji, rite fetare dhe art. Këto shprehje simbolike bartin një energji të thellë psikike, atë që Jungu e quante numinoze, që magjeps dhe transformon.

Në ëndërr, një arketip mund të shfaqet si një udhërrëfyes misterioz ose një kafshë kërcënuese, duke simbolizuar dinamika të brendshme psikike dhe procese zhvillimore.

Jungu besonte se mitet dhe religjionet janë manifestime publike të së vërtetës arketipore, duke ofruar kështu struktura simbolike përmes të cilave shoqëritë përballen me realitete më të thella psikike.