Funksioni themelor i simbolit në psikën njerëzore 

Në kuadër të përpjekjes për të kuptuar natyrën dhe mekanizmat e brendshme të psikes, Jungu e shihte simbolin si mjetin themelor për transformimin e energjisë psikike. Ai nuk e trajtoi simbolin thjesht si një “shenjë”, por si një strukturë e gjallë që bart në vete potencialin për të kanalizuar libidon (energjinë psikike) në forma të reja, të dobishme dhe krijuese.

Sipas Jungut, psika ka nevojë për një mekanizëm që transformon energjinë, dhe ky mekanizëm është simboli. Këtu, Jungu e dallon qartë simbolin nga shenja: ndërsa shenja i referohet diçkaje të caktuar në mënyrë përfaqësuese dhe të drejtpërdrejtë, simboli përmban kuptime shumë më të thella, të hapura dhe shpesh të pakuptueshme për vetë vetëdijen. 

Në ilustrimin e funksionit transformues të simbolit, Jung përmend një shembull të marrë nga një ceremoni rituale e fisit Wachandi. Në këtë rit, një vrimë në tokë përfaqëson një pikë qendrore simbolike. Megjithëse kjo mund të duket si një referencë ndaj trupit të femrës, Jungu thekson se interpretimi i saktë nuk është seksualizimi i drejtpërdrejtë i vrimës, por kuptimi simbolik i saj si përfaqësim i Nënës Tokë që duhej bërë pjellore. Ky simbol nuk i referohet një gruaje konkrete, por mishëron një ide arketipore të fertilitetit dhe të bashkimit të njeriut me forcat krijuese të natyrës.

Jungu paralajmëron se nëse simboli reduktohet në një interpretim thjesht seksual, efekti i tij psikik do të dëmtohej dukshëm. Një interpretim reduktues do të ishte “shkatërrim i mekanizmit”, dhe e krahason këtë me aktin e copëtimit të tubacionit që furnizon një turbinë elektrike, vetëm sepse nuk është një ujëvarë natyrale. Pra, funksioni simbolik nuk mund të reduktohet në lidhje kauzale apo përkthime të drejtpërdrejta, për shkak se mbart potencial energjetik të tërthortë, të pasur dhe jo gjithnjë të përkthyeshëm në gjuhën e zakonshme logjike.

Kjo analogji na shpien drejt një koncepti themelor në mendimin jungian: simboli si një transformues i energjisë, i cili ndihmon individin të orientojë forcat e brendshme.
Kur njeriu primitiv zhvillonte rituale magjike, ai në të vërtetë nuk po përpiqej vetëm të ndikonte mbi natyrën, por po kanalizonte një tepricë të libidos së vet drejt një objekti të ri simbolik. Në këtë mënyrë, objekti magjik fiton funksion psikik.

Si shembull, Jungu përmend vizatimet shkëmbore në Amerikën e Jugut, të cilat janë realizuar përmes lëvizjeve të përsëritura, ritmike dhe “argëtuese” për qindra vjet. Këtu, vlera qëndron jo në përmbajtjen vizuale, por në veprimin simbolik të përsëritur, që mbante të gjallë një raport me energjinë e brendshme. Ky aktivitet, edhe pse nuk rezultonte si një “punë teknike”, kishte një efekt të fuqishëm mbi psikën. Kjo është, sipas Jungut, esenca e magjisë si fazë fillestare e shkencës.

Një nga pikat më thelbësore në argumentin e Jungut është ideja se simboli mund të krijojë një rrugë më të “pjerrët” se vetë natyra për rrjedhën e libidos, duke e orientuar energjinë psikike drejt formave dhe qëllimeve më të sofistikuara. Vetëm kur simboli ka një forcë të tillë thithëse, njeriu është në gjendje të tërheqë energjinë larg funksioneve instinktive dhe ta shndërrojë në krijimtari, kulturë apo përjetim shpirtëror.

Por, kur një simbol është i dobët ose i papërshtatshëm, energjia nuk transformohet.
Në vend të kësaj, ajo derdhet në mënyrë të pakontrolluar në forma primitive e neurotike, siç janë fantazitë seksuale arkaike ose mendimet kompulsive.
Në këto raste, është e domosdoshme ndërhyrja përmes një procesi reduktiv, ku struktura simbolike zbërthehet dhe energjia i rikthehet rrjedhës së saj natyrore.
Megjithatë, Jungu paralajmëron se reduktimi nuk është një zgjidhje përfundimtare, pasi njeriu nuk mund të mjaftohet vetëm me një ekzistencë të kufizuar biologjikisht.

Këtu, ndërhyn procesi sintetik, që kërkon formimin e simboleve të reja për të orientuar këtë tepricë energjie drejt zhvillimit kulturor dhe individual. Pa këtë, reduktimi rrezikon të kthejë individin në statusin e tij primitiv, të mbërthyer nga supersticione dhe frikëra, si në shembullin e dhënë nga Jungu, ku një burrë afrikan dogji këmbët në zjarr për të “shfuqizuar” një ëndërr të keqe.

Sipas Jungut, formimi i simbolit është rruga e vetme që e shndërron energjinë biologjike në formë kulturore. Simboli shfaqet si një “analoge e libidos”, domethënë si një ide që ka forcë për të përfaqësuar energjinë psikike dhe për ta çuar atë përtej instinktit.
Totemet, hyjnitë, fetishet dhe ritet janë shprehje të kësaj force transformuese.

Ky proces është i lashtë, por ende i gjallë në njeriun modern.

Në praktikën klinike, Jungu nënvizon se simboli është gjithmonë prezent, por shpesh në forma të papërshtatshme. Prandaj, fillimisht është i nevojshëm një proces analitik, në stilin e Frojdit, për të shpërbërë format e gabuara. Por nëse analisti ndalet vetëm te ky reduktim, pacienti rrezikon të ngelet në një gjendje të papërpunuar. Vetëm përmes ndërtimit të simboleve të reja, që përfaqësojnë një qëllim dhe nuk janë thjesht zbërthime të instinktit, individi mund të shërohet dhe të zhvillojë vetveten.

Kjo e orienton individin drejt problematikës së religjionit, jo si sistem dogmatik, por si përballje e brendshme me forca që nuk kontrollohen dot përmes logjikës. Simboli religjioz, për Jungun, është një mjet për të krijuar një kundërpeshe shpirtërore ndaj instinktit, një rrugë drejt vetëdijes dhe individualizimit.

Jungu e sheh simbolin si mekanizmin më të rëndësishëm për zhvillimin kulturor, personal dhe shpirtëror të njeriut. Ai thotë se në gjysmën e parë të jetës, njeriu drejtohet nga instinkti, por në gjysmën e dytë, në “pasditen e jetës”, ai me çdo kusht duhet të kthehet drejt kërkimit të kuptimit, domethënë drejt formimit të simboleve të veta dhe zhvillimit të një kulture individuale.

Literatura e cituar:

1. Jung, C. G. (1960). On the nature of the psyche (R. F. C. Hull, Trans.). Princeton University Press. (Original work published 1947)